Noem geen namen / Astrid Sy

Wie zo’n jaar of tien geleden de film Süskind heeft gezien, is misschien al een beetje bekend met dit stuk uit de Amsterdamse oorlogsgeschiedenis rond de Hollandse Schouwburg die werd gebruikt als verzamelpunt om Joden te deporteren. Dit boek gaat niet over Walter Süskind (al ontbreekt hij zeker niet), maar draait om een groep jonge mensen die de handen ineen sloeg om zoveel mogelijk Joodse kinderen te helpen ontsnappen. En over een paar jongedames in het bijzonder.

Ten tijde van de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog werden Joodse mensen onder erbarmelijke omstandigheden vastgehouden in De Hollandse Schouwburg in Amsterdam in afwachting van het moment dat ze op transport werden gezet naar de kampen. De Joodse crèche aan de overkant werd de plek waar de kinderen tot die tijd werden opgevangen: er waren verzorgsters en de omstandigheden waren er een stuk beter dan in de schouwburg.

Noem geen namen vertelt om beurten het verhaal van de Joodse Rosie, een van de kinderverzorgsters, die in stiekem overleg met de ouders in de schouwburg (als die er waren) kinderen voorbereidde en meegaf aan de studenten die de kinderen kwamen ophalen en naar hun onderduikadressen brachten. Het andere verhaal gaat over Kaat, een studente uit een welgestelde familie, die dankzij de hoge functie van haar vader bij de spoorwegen gratis mag reizen met de trein en dat gebruikt om Joodse kinderen naar hun onderduikadressen door het hele land te brengen. Beide meisjes, evenals nog een paar andere personages zijn fictief, maar wel gebaseerd op bestaande mensen.

In den beginne is er vooral bij de verzetsstudenten van De Amsterdamse Studenten Groep en Het Utrechts Kindercomité ook nog ruimte voor vrolijkheid, feest en verliefdheid. Maar als de akeligheid van de werkelijkheid en het gevaar begint door te dringen, verandert die stemming. Ze hadden geen idee dat het zo afschuwelijk en levensgevaarlijk voor ze zou kunnen worden.

Keer op keer blijven de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog mij aangrijpen, ook hier waar Astrid Sy je laat meeleven met verschillende superdappere jonge mensen en een inkijk geeft in hun leven dat steeds moeilijker, gevaarlijker en ellendiger wordt. En de keuzes waarmee ze moeten leven. Zo hebben de meisjes van de crèche ongelooflijk veel kinderen kunnen redden, maar hebben ze ook een hoop kinderen op transport moeten zetten. Wiens naam niet van de lijst verwijderd was, moest wel mee. Anders zouden ze door de mand vallen. Wat een mooi, heftig en verdrietig boek. Astrid Sy schreef dit boek omdat ze de gedachte ‘wat zou ik hebben gedaan?’ niet meer uit haar hoofd kreeg. Ik heb zelf geen idee wat ik zou doen en hoop dat we nooit serieus over deze vraag hoeven na te denken. En daarom blijft het belangrijk dat we verhalen over de Tweede Wereldoorlog blijven delen, in de hoop dat het nooit meer die kant op gaat. Voor jongeren vanaf ca. 15 jaar en volwassenen. Gisteren werd bekend gemaakt dat Noem geen namen de Jonge Beckmanprijs 2023 heeft gewonnen.

De cover met de beeldschone kaftillustratie door Mark Janssen werd vorig jaar verkozen tot Mooiste Boekomslag 2021.