De reis van Manie Schaafijs / Zindzi Zevenbergen ; met illustraties van Hedy Tjin

Ik wilde van de lijst met Griffels en Penselen 2024 een B-boek lezen (leesboek voor kinderen tussen ca. 9 en 12 jaar). Ik had nog te lezen: Zebedeus en het ganzenbord van Wisse, Het kleine heelal, Het touw en de waarheid en dus De reis van Manie Schaafijs. En allemaal wil ik graag lezen. Maar het is zomer, en Manie Schaafijs stond me daar toch toe te shinen met zijn schaafijskar vanaf een woest aantrekkelijk roze, exotische kaft. De keuze was nu eens een keer gauw gemaakt.

Madeira

Francisco, een jongen tussen de 16 en 19 jaar, woont ‘ergens niet lang na 1900’ op het Portugese eiland Madeira. Hij houdt van het eiland, van zijn familie en beste vriendin Luzia, maar zijn toekomst ziet er niet best uit: er is geen werk, steeds meer armoede, de landbouw ligt bijna stil en dus is er steeds minder eten èn alle jonge mannen moeten verplicht vechten in het Portugese leger.

Brazilië

Om aan het leger te ontsnappen en om werk te vinden en geld te verdienen voor zijn familie, gaat Francisco als verstekeling aan boord van een schip met voor hem onbekende bestemming. Hij komt in Brazilië terecht, waar hij zich kapot moet werken als rietkapper op een suikerplantage. Zodra hij hoort dat er in Suriname veel Madeirezen wonen, gaat hij sparen voor een ticket naar Suriname in de hoop daar tussen de Madeirerezen minder last te hebben van heimwee.

Suriname

Het is een zwaar leven in Suriname, met vijandelijke jongens, maar in nood wordt hij gered door een lief meisje waarmee hij later trouwt en een gezin sticht. Als Francisco een tijd in zijn eentje naar Trinidad gaat om daar te werken en vooral wat geld te verdienen voor zijn gezin, wordt hij op een dag door lieve mensen, nadat hij hun kinderen geholpen heeft, getrakteerd op het voor hem onbekende, maar verrukkelijke en verkoelende schaafijs. Terug in Suriname introduceert hij daar zelf het schaafijs.

Koninginnedag

Dit is het verhaal van de vader van Illustrator Hedy Tjin’s oma ‘Maatje’. Het boek is ook opgedragen aan Maatje, en het verhaal wordt ook door haar verteld: de nog jonge Hedy loopt op Koninginnedag rond in Nederland, met haar ouders, oom, verschillende tantes en natuurlijk Maatje. Als ze zin krijgen in een ijsje, denk Maatje ineens aan schaafijs en komen de herinneringen en verhalen los.

Kwekkende familieleden

Niet dat de familieleden haar ongestoord laten vertellen: via pagina’s tussendoor hebben vooral de tantes en oom ook van alles te zeggen. En dat zijn nou niet bepaald belangrijke aanvullingen, maar het zijn vragen, meningen, bemoeienissen (‘Daar klopt dus niks van. Ze gingen eerst naar Trinidad, zoals ik al zei.’), Christianio Ronaldo komt aan bod, en bij oom Miguel gaat het gespreksonderwerp vaak richting alcoholische versnaperingen. De manier waarop het gedaan is, met tekstballonnetjes, is echt hilarisch: je kan je die door elkaar kwekkende familieleden levendig voorstellen.

Knalroze

De illustraties, voornamelijk in veel knalroze, oranje, blauw en groen, zijn weer (grotendeels) met stift gekleurd. Bij sommige illustraties twijfel ik over vetkrijt. Soms is de lucht gekleurd met, ik denk, waterverf. Maakt ook niet uit waarmee het precies is gedaan: het geeft in ieder geval enorm sfeer en zonnige warmte aan het verhaal. Het gloeit bijna. Geheel in bijpassend roze zijn pagina’s tussengevoegd, met documenten, brieven en foto’s van Francisco. En tussen het verhaal door is, in – uiteraard – roze letters, korte en interessante, aanvullende informatie te lezen over Madeira, Brazilië, Suriname, Portugal, ijs, contactarbeiders en natuurlijk schaafijs.

Herinneringen

De griffeljury heeft het boek ingedeeld in de categorie ‘Informatief‘, en dat is het zeker. Al is het verhaal van Maatje wellicht iets afwijkend van de waarheid, misschien iets mooier gemaakt en na zoveel jaar niet helemaal goed herinnerd. Weer een reden voor de familie om een beetje te kibbelen, maar tante Rigoni zegt wijs: ‘Ik denk dat de waarheid zoals altijd ergens in het midden ligt. Sommige herinneringen zakken weg. Andere vertroebelen met de tijd. Dat hoort erbij. Wat telt, is dat we onze verhalen blijven doorvertellen.‘ Ik ben wel blij dat het boek in de bibliotheekcollecties niet bij informatief is ingedeeld, maar bij de leesboeken. Waar het veel meer in het oog spring en zeker meer geleend zal worden.

Ananas met tamarinde

Het doorvertellen van dit familieverhaal was zeker in goede handen bij Hedy Tjin en Zindzi Zevenbergen. Voor de tekst heeft De reis van Manie Schaafijs een Zilveren Griffel ontvangen, en vanwege het mooie historische verhaal staat het op de shortlist van de Thea Beckman Prijs 2024. De winnaar wordt 14 september bekend gemaakt. Hoe dan ook: lees het, lees het voor. Ik heb nog nooit schaafijs gegeten, maar hoop toch echt eens een karretje of kraampje tegen te komen. En dan wil ik het liefst ananas met tamarinde.

Aanvulling september 2024: Winnaar van de Archeon Thea Beckmanprijs 2024!