De paardenjongens / Johan Ehn ; vertaald [uit het Zweeds] door Mijke Hadewey van Leersum

1926: Sacha (of Alexander, zoals hij eigenlijk heet) en Janek zitten samen in een kindertehuis in Tsjechoslowakije. Ze zijn beste vrienden en onafscheidelijk sinds ze op hun vijfde in dezelfde acrobatiekklas terecht kwamen. Janek is kwetsbaar, kan veel beter met de paarden overweg dan met de andere kinderen en de zusters van het tehuis. Hij is erg in zichzelf gekeerd, houdt zich niet aan de regels en Sacha doet er alles aan om hem te beschermen.

Anton

In 2014 komt de negentienjarige Anton in Zweden via zijn baan in de thuiszorg terecht bij de honderdjarige Alexander Kovac, een man die niet kan praten en nooit uit zijn keuken lijkt te komen: zelfs toiletteren en badderen doet hij met emmers en bakken in zijn keuken.

Alexander

Anton vindt in de stijlvol ingerichte, en vreemd genoeg stofvrije, woonkamer oude foto’s en documenten van Alexander. Hoewel hij eigenlijk Alexanders privacy schendt, door stiekem de foto’s en brieven te bekijken, lijkt Alexander, die hem betrapt, het juist op prijs te stellen. Alexander lijkt zijn levensverhaal graag met Anton te willen delen, en Anton is op zijn beurt enorm geïnteresseerd. Alexander legt af en toe nieuwe stapeltjes in de woonkamer neer, die Anton bestudeert die en stelt er vragen over die Alexander probeert te beantwoorden door te bonken met zijn stok. Voor het vertalen van brieven en documenten in andere talen schakelt Anton zelfs hulp in.

Circus

Ondertussen duiken wij ook in het verhaal van de jonge Sacha, die Janek zover krijgt weg te lopen uit het tehuis. Dankzij de hoogstaande acrobatiekkunsten met paarden, die de jongens in het tehuis hebben geleerd, en dankzij het feit dat ze buitengewoon goed op elkaar zijn ingespeeld, kunnen ze zich met een paardenact aansluiten bij een circus dat toevallig op hun pad komt.

Club Eldorado

Het circusgezelschap is als een familie die de jongens nooit hebben gehad. Ze krijgen nieuwe (valse) papieren volgens welke ze broers zijn. In werkelijkheid houden ze in het geheim van elkaar als geliefden. Als ze in Berlijn een standplaats hebben, belanden de jongens in club Eldorado waar ze gelijkgestemden treffen en eindelijk eens niet hun liefde hoeven te verbergen. Ze kunnen hun geluk niet op. Ook maken ze nieuwe vrienden, waaronder Klaus en Erika Mann (al wordt hun achternaam volgens mij niet genoemd, maar voor wie de trilogie over de familie Mann van Rindert Kromhout heeft gelezen [aanrader!], is dat wel duidelijk).

Donkere wolken

Maar donkere wolken pakken zich samen: na een hoog opgelopen ruzie met de circusdirecteur, verlaten Sacha en Janek het circus. Klaus verschaft hen onderdak, maar met Hitler die net aan de macht is gekomen en de nazi-wind die in alle hevigheid opsteekt, zijn homoseksuelen nog minder vrij en absoluut niet meer veilig.

Janek

Janek komt op mij over als iemand met autisme spectrum stoornis. Dit wordt verder niet benoemd in het verhaal, maar in het dankwoord wordt een medisch specialist bedankt voor haar ‘hulp bij de specifieke beschrijvingen van Janeks autisme‘. Janek krijgt het uiteindelijk steeds moeilijker, begint steeds meer te drinken, opstandig te worden en ruzie te maken met Sacha. En dat, in combinatie met wat er allemaal speelt, is overduidelijk een ‘accident waiting to happen’ aan het worden.

Institut für Sexualwissenschaft

Het verhaal zeer aangrijpend, zeker omdat auteur Johan Ehn, zoals hij in zijn noot zegt, geprobeerd heeft zich zo goed mogelijk aan de historische feiten te houden. Lees de noot vooral ook, want er staat veel informatie over wat er gebeurde met homoseksuele mensen tijdens het naziregime onder Hitler. Bijzonder interessant, en akelig. Ik wist er weinig van. In de noot ook wat foto’s en informatie over Magnus Hirschfeld, de grondlegger van het Institut für Sexualwissenschaft (eerste lhbtq-archief), die ook een rol heeft in het boek, en de bestorming en de vernietiging van het instituut. Ik vond net een interessant artikel in de National Geographic over vrijwilligers die al 40 jaar zoeken naar items uit die collectie.

Actueel

De paardenjongens is erg meeslepend, waardoor je behoorlijk snel door de 365 pagina’s vliegt. Je wenst de jongens het beste toe, maar je weet gewoon dat het wel mis moet gaan. En het voelt allemaal akelig actueel.